Szkody górnicze, wynikające z działalności zakładów górniczych, stanowią poważny problem prawny, zarówno dla osób fizycznych, jak i przedsiębiorstw. Aby skutecznie dochodzić odszkodowania za szkody górnicze, kluczowe znaczenie ma termin, w którym roszczenia mogą być zgłaszane. Termin ten, nazywany przedawnieniem, może sprawić, że roszczenie stanie się niemożliwe do dochodzenia, jeśli nie zostanie zgłoszone w odpowiednim czasie. W artykule omówimy zasady przedawnienia roszczeń o odszkodowanie za szkody górnicze w kontekście przepisów obowiązujących przed i po nowelizacji ustawy Prawo geologiczne i górnicze z 2012 roku, a także wskażemy, jak uniknąć przedawnienia oraz jakie znaczenie ma skierowanie wniosku do kopalni.
Przedawnienie roszczeń o odszkodowanie za szkody górnicze
Przed nowelizacją ustawy Prawo geologiczne i górnicze (przed 2012 r.)
termin przedawnienia roszczeń za szkody górnicze nie był tak oczywisty. Mianowicie przed 2012 rokiem roszczenia o odszkodowanie za szkody górnicze były regulowane ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze, która co prawda nie wskazywała wprost terminu przedawnienia takich roszczeń jednak posiadała odwołanie do właściwego stosowania przepisów Kodeku Cywilnego jeśli ustawa górnicza nie stanowi inaczej (art. 92 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze).
Obowiązujące wówczas przepisy art. 118 k.c. stanowiły, że roszczenia te przedawniają się po upływie 10 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie oraz sprawcy. Termin przedawnienia mógł zostać wydłużony w przypadku, gdy poszkodowany nie miał wiedzy o szkodzie ani o osobie odpowiedzialnej za jej wyrządzenie. Zatem bieg przedawnienia mógł rozpocząć się dopiero w momencie, kiedy poszkodowany uzyskał taką wiedzę.
Podsumowując, ważnym aspektem poprzedniego systemu prawnego było to, że w przypadku szkód górniczych miały zastosowanie przepisy ogólne Kodeksu cywilnego, jeśli ustawa górnicza nie stanowiła inaczej. Zatem roszczenia o naprawienie szkód górniczych podlegały ogólnym regulacjom cywilnym, co oznaczało m.in., że roszczenia o odszkodowanie przedawniały się w terminie 10 lat od dnia wystąpienia szkody.
Szkody górnicze przed wejściem w życie nowelizacji (przed 2012 r.)
W wielu publikacjach można przeczytać, iż termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody górniczej wynosił 3 lata. Ma to swoje odzwierciedlenie w przełomowym Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r. sygn. akt V CSK 242/09, który stwierdził, iż „Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej ruchem zakładu górniczego prowadzonego zgodnie z prawem przedawnia się w terminach dotyczących roszczeń deliktowych.”
Orzeczenie to było niezwykle istotne, gdyż uznanie wyrządzenia szkody górniczej za czyn niedozwolony pociągało za sobą skrócenie terminu przedawnienia z dziesięciu lat do trzech lat.
Wobec powyższego, Sąd Najwyższy uznał, iż w sytuacji, gdy szkody górnicze wystąpiły przed wejściem w życie nowelizacji ustawy z 2012 roku, obowiązywał również 3-letni termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (art. 442 [1] KC). Termin ten zaczynał biec od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie oraz sprawcy. Warto jednak pamiętać, że bieg przedawnienia nie mógł trwać dłużej niż 10 lat od momentu zaistnienia szkody.
Przedawnienie roszczeń o odszdkowanie za szkody górnicze po 2012 r.
Rozbieżności na gruncie ustawy oraz treści orzeczeń Sądu Najwyższego doprowadziły do nowelizacja ustawy Prawo geologiczne i górnicze, które zaczęły obowiązywać od 2012 r.
Nowelizacja ta wprowadziła zmiany w zakresie przedawnienia roszczeń o odszkodowanie za szkody górnicze. Do dziś obowiązująca ustawa ta wprowadziła przepis szczególny – art. 149 prawo geologiczne i górnicze . Zgodnie z nowymi przepisami, termin przedawnienia roszczeń z jednej strony skrócono do 5 lat (mając na względnie ówcześnie obowiązujące przepisy Kodeksu Cywilnego), a z drugiej wydłużono do 5 lat (mając na względzie orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r. sygn. akt V CSK 242/09).
Wyżej omawiany 5-letni termin przedawnienia roszczeń dotyczącących odszkodowania za szkody górnicze liczony jest od dnia dowiedzenia się o szkodzie, a nie od chwili jej powstania.
Odszkodowanie za szkody górnicze – jak uniknąć przedawnienia roszczeń?
Aby skutecznie dochodzić roszczeń o odszkodowanie za szkody górnicze i uniknąć przedawnienia, należy podjąć odpowiednie kroki w 5 letnim terminie, który jak wspomniano powyżej, liczony jest od chwili dowiedzenia się o szkodzie. Oto kilka praktycznych wskazówek:
- Szybka reakcja: Poszkodowany powinien niezwłocznie zgłosić szkodę do odpowiednich organów, w tym do właściciela kopalni lub odpowiednich służb. Im szybciej zareagujemy, tym szybciej rozpoczniemy bieg terminu przedawnienia.
- Złożenie wniosku o odszkodowanie za szkody górnicze: Choć samo skierowanie wniosku do kopalni o wypłatę odszkodowania nie przerywa biegu przedawnienia (zwłaszcza po nowelizacji z 2012 r.), złożenie wniosku jest ważnym, a jednocześnie nieodzownym krokiem, który pozwala na rozpoczęcie procedury dochodzenia roszczenia i może przyczynić się do ochrony praw poszkodowanego.
- Konsultacja z prawnikiem: Skorzystanie z porady prawnika specjalizującego się w prawie górniczym jest kluczowe. Prawnik pomoże w ocenie sytuacji oraz w skutecznym dochodzeniu roszczeń w odpowiednim czasie.
Czy skierowanie wniosku do kopalni przerywa bieg przedawnienia roszczeń?
Powszechnie panuje przekonanie, że złożenie wniosku o odszkodowanie za szkody górnicze do kopalni przerywa bieg przedawnienia roszczeń. W rzeczywistości, przepisy prawa w zakresie przedawnienia roszczeń za szkody górnicze nie przewidują formalnie, że samo złożenie wniosku o odszkodowanie ma wpływ na bieg przedawnienia, zwłaszcza po nowelizacji z 2012 r. Skierowanie wniosku do kopalni nie przerywa biegu przedawnienia, które zaczyna biec od momentu powstania szkody, a nie od momentu złożenia wniosku.
W przeszłości, przed nowelizacją, istniały pewne mechanizmy, które mogły w praktyce wpłynąć na wydłużenie okresu przedawnienia, np. przez działania administracyjne związane z oceną szkody. Jednak obecnie bieg przedawnienia roszczeń o odszkodowanie za szkody górnicze jest ściśle określony i nie ulega wstrzymaniu przez samo złożenie wniosku.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego w zakresie przedawnienia roszczeń za szkody górnicze
Sąd Najwyższy wielokrotnie rozpatrywał kwestie związane z przedawnieniem roszczeń o odszkodowanie za szkody górnicze. W jednym z ważniejszych wyroków (wyrok z dnia 9 lipca 2013 r., sygn. akt V CSK 468/12), Sąd Najwyższy wskazał, że bieg przedawnienia rozpoczyna się w chwili, gdy poszkodowany dowiaduje się o szkodzie oraz jej sprawcy. Z kolei w wyroku z dnia 16 stycznia 2014 r. (sygn. akt II CSK 302/13) Sąd Najwyższy podkreślił, że złożenie wniosku o odszkodowanie do kopalni nie ma wpływu na wydłużenie terminu przedawnienia.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego w tej kwestii kładzie szczególny nacisk na fakt, że bieg przedawnienia roszczenia nie jest wstrzymywany przez złożenie wniosku i że roszczenie o odszkodowanie musi być zgłoszone w wyznaczonym przez przepisy czasie, niezależnie od innych czynności podejmowanych przez poszkodowanego.
Niemniej jednak, istotnym orzeczeniem, może tu być wyrok Sądu Najwyższego z dnia 08 maja 2014 r., wydany w sprawie o sygn. V CSK 370/13, w którym Sąd stwierdził, iż w szczególnych wypadkach i okolicznościach, podniesiony przez kopalnie zarzut przedawnienia roszczeń za szkody górnicze może zostać uznany za nadużycie prawa podmiotowego.
Podsumowanie: przedawnienie roszczeń o odszkodowanie za szkody górnicze
Zarówno przed, jak i po nowelizacji ustawy Prawo geologiczne i górnicze, termin przedawnienia roszczeń o odszkodowanie za szkody górnicze ma kluczowe znaczenie dla możliwości skutecznego dochodzenia roszczeń. Po zmianach z 2012 roku, skrócenie okresu przedawnienia do 5 lat sprawia, że konieczne jest szybkie działanie ze strony poszkodowanego. Warto zwrócić uwagę na fakt, że złożenie wniosku do kopalni nie przerywa biegu przedawnienia, a więc w przypadku wystąpienia szkody górniczej, trzeba działać w wyznaczonym czasie, aby nie utracić prawa do odszkodowania.
Dlatego tak istotnym jest, aby po dowiedzeniu się o powstaniu szkody niezwłocznie skontaktować się z Żurawiecka Krajewska i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów Sp.k., tak aby doświadczeni prawnicy mogli w szybkim tempie podjąć konieczne czynności do zabezpieczenia, a w konsekwencji do uzyskania stosownego odszkodowania.