Umowy kredytu powiązane z frankiem szwajcarskim są wadliwymi produktami oferowanymi przez banki, które naraziły setki konsumentów na znaczne straty finansowe. Do powodów unieważnienia takich zobowiązań w postępowaniu przed sądem można zaliczyć między innymi brak przejrzystości postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacji. Za najbardziej enigmatyczną przyczynę uznawana jest klauzula spreadowa.
Kredyt indeksowany lub denominowany do CHF
Na wstępie należy zaznaczyć, że istnieją dwa rodzaje umów kredytowych powiązanych z frankiem szwajcarskim: indeksowana i denominowana. W kredytach indeksowanych kwota kredytu wyrażona jest w umowie w złotych polskich. Dopiero dzień przed wypłatą bank przelicza ją na walutę, do której jest indeksowany po jej aktualnym kursie. Jednakże należy wskazać, że finalnie wypłata kwoty kredytu następuje w złotych polskich. Natomiast w przypadku kredytów denominowanych kwota w umowie określona jest w walucie obcej, a w momencie wypłaty przeliczana jest do waluty polskiej po bieżącym kursie wymiany z dnia wypłaty.
Co istotne, w przypadku obydwu rodzajów kredytów frankowych saldo zadłużenia wskazane jest w walucie obcej. Także za jej pomocą określana jest wysokość poszczególnych rat kredytu.
Czym jest klauzula spreadowa?
Wymienione powyżej przeszacowania następują po kursie kupna franka szwajcarskiego. Jest to kurs używany przez kantory i inne instytucje finansowe do kupowania obcych walut. W sytuacji spłaty kredytu banki wymagają na kredytobiorcach stosowanie kursu sprzedaży (podobnie jak kantory przy kupowaniu obcych walut). Nie odbywa się to bez przyczyny, gdyż różnica pomiędzy kursem sprzedaży a kursem kupna waluty stanowi ukryty dochód banku, który nazywany jest spreadem walutowym. Natomiast, klauzula spreadowa to zapisy umowy kredytowej odnoszące się do metody przeliczania waluty.
Klauzula spreadowa – konsekwencje
W większości przypadków efektem zastosowania klauzul spreadowych jest uprawnienie kredytodawcy do jednostronnego decydowania o wysokości kursów. Następuje to na podstawie odesłań do tabel kursowych, które bank sam kreuje. Jest to sytuacja skrajnie niekorzystna dla konsumenta, gdyż nie ma on żadnego wpływu na wysokość świadczenia, do którego jest zobowiązany. Prawo do ustalania wysokości rat kredytu całkowicie zostało przeniesione na bank.
Spread walutowy a prawo konsumenta
Klauzula spreadowa narusza równowagę stron i dobre obyczaje. Zgodnie z kodeksem cywilnym i Dyrektywą 93/13/EWG umowa powinna być sformułowana jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Ponadto warunki umowy, które nie zostały indywidualnie wynegocjowane, uznaje się za nieuczciwe. Dlaczego? Jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Nie będzie błędem stwierdzenie, że banki nagminnie nie realizowały powyższych obowiązków.
Co więcej, spread walutowy jest ukrytym źródłem dochodu banku, który nie wynika ani z umowy kredytu, ani z Prawa bankowego. Duża część środowiska prawniczego jest zdania, że spread jest próbą obejścia przepisów Prawa bankowego, co powinno spotkać się z sankcją wskazaną w art. 58 k.c.
Klauzula spreadowa w znacznej części umów kredytowych została sformułowana w nieprawidłowy sposób, co nadaje jej status klauzuli abuzywnej, czyli niedozwolonego postanowienia umownego.
Ustawa antyspreadowa – korzyści dla frankowiczów
Znaczna część umów kredytowych powiązanych z frankiem szwajcarskim zawierała postanowienia, zgodnie z którymi spłata kredytu mogła następować wyłącznie w PLN. Było to ogromne utrudnienie dla kredytobiorców, gdyż musieli oni ponosić niemałe straty finansowe związane ze spreadem walutowym. Nowelizacja ustawy Prawo bankowe w 2011 r. umożliwiła konsumentom zawieranie z bankami aneksów do umów kredytowych, dzięki którym będą oni mogli spłacać zobowiązanie na rzecz banku wprost we frankach szwajcarskich. Skutkiem zmiany przepisów była utrata przez banki możliwość zarabiania na spreadzie.
Co więcej, ustawa antyspreadowa zobligowała banki do szczegółowego informowania o sposobie określania wartości, które wskazywane są w tabelach kursowych, a mają zastosowanie do wyliczania kwoty kredytu, rat kapitałowo – odsetkowych i transz. Znowelizowane przepisy można jednak stosować jedynie do kredytów, które nie zostały spłacone.
Klauzula spreadowa – podsumowanie
Klauzula spreadowa to element nieuczciwych praktyk bankowych, prowadzących do poważnych konsekwencji finansowych dla kredytobiorców. Nowelizacja Prawa bankowego z 2011 r. ograniczyła jej negatywne skutki, lecz problem nadal pozostaje aktualny, stanowiąc podstawę wielu postępowań sądowych dotyczących kredytów frankowych.
Autor: aplikant radcowski Bartłomiej Stefaniak