Szkody górnicze to poważne i często kosztowne problemy, które mogą dotknąć właścicieli nieruchomości znajdujących się w pobliżu zakładów górniczych. Szkody te obejmują zarówno uszkodzenia budynków, jak i negatywny wpływ pracy kopalni na grunty oraz plony uprawne. W Polsce, kwestia odpowiedzialności za szkody górnicze i zasady wypłaty odszkodowań regulowane są przez prawo geologiczne i górnicze. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie problematyki wysokości odszkodowania za szkody górnicze, z uwzględnieniem zasad odpowiedzialności, rodzajów szkód oraz procedur dochodzenia roszczeń.
Szkody górnicze – rodzaje
Szkoda w przedmiocie prawa własności spowodowana ruchem zakładu górniczego nazywana bywa w praktyce szkodą górniczą. Tymczasem pojęcie „szkody górniczej” nie występuje w ustawie, jest pojęciem potocznym. Do szkód górniczych zaliczamy:
- szkody na budynkach oraz ich częściach, w tym na dodatkowych zabudowaniach, jak garaże, płoty, budynki gospodarcze itd., w postaci pękania i zarysowania ścian, zawalenia budynków, zaniku wody w studniach, uszkodzenia stropów, deformacji stolarki okiennej,
- szkody na gruntach (np. zapadnięcie gruntu),
- szkody na plonach uprawnych (zniszczenie plonów rolnych).
Ustawie prawo geologiczne i górnicze podlegają wszelkie szkody w prawach majątkowych spowodowane ruchem zakładu górniczego lub kopalni prowadzonym zgodnie z przepisami prawa. Oznacza to, że aby mówić o odpowiedzialności za szkodę koniecznym jest spełnienie trzech warunków:
- zaistnienie szkody rozumianej jako wszelki uszczerbek „w dobrach lub interesach prawnie chronionych, których poszkodowany doznał wbrew swojej woli”
- prowadzenie ruchu zakładu górniczego zgodnie z ustawą;
- związek przyczynowo–skutkowy pomiędzy szkodą a ruchem kopalni.
Kto jest odpowiedzialny za wypłatę odszkodowania za szkody górnicze?
Zgodnie z art. 146 ustawy prawo geologiczne i górnicze, odpowiedzialność za szkodę ponosi przedsiębiorca prowadzący ruch zakładu górniczego, wskutek którego wystąpiła szkoda. Powyższy przepis stosuje się także do innych podmiotów prowadzących działalność regulowaną ustawą, nawet jeżeli nie stosuje się do nich przepisów dotyczących ruchu zakładu górniczego.
Jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę górniczą, odpowiada za nią przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody ma prawo prowadzić w obszarze górniczym, w granicach którego wystąpiła szkoda, działalność regulowaną ustawą.
Jeżeli nie istnieje przedsiębiorca odpowiedzialny za szkodę ani jego następca prawny, za szkodę odpowiada Skarb Państwa reprezentowany przez właściwy organ nadzoru górniczego na zasadach określonych niniejszym działem.
Powyższy przepis określany jest jako domniemanie odpowiedzialności kopalni, w procesie sądowym ułatwia on uzyskanie odszkodowania za szkody górnicze należnego poszkodowanemu. Ciężar dowodu, iż szkoda powstała nie na skutek działalności konkretnego zakładu górniczego tylko tkwi gdzie indziej (np. w wadach budowlanych nieruchomości) obciąża przedsiębiorstwo górnicze. Brzmi skomplikowanie? To kopalnia lub zakład górniczy musi udowodnić, że szkoda górnicza, której doznał poszkodowany, np. naruszenie fundamentów nie ma związku z prowadzoną przez nie działalnością.
Wysokość odszkodowania za szkody górnicze
Naprawienie szkody górniczej może nastąpić albo przez przywrócenie do stanu poprzedniego lub wypłacenie świadczenia pieniężnego stanowiącego równowartość kosztów przywrócenia do stanu poprzedniego. Zgodnie z art. 363 k.c. „gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu”.
Przy dochodzeniu tego typu roszczeń pamiętać jednak należy o przedawnieniu – roszczenia o naprawienie szkód górniczych przedawniają się z upływem pięciu lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie.
Natomiast wysokość odszkodowania za szkody górnicze zależy przede wszystkim od rodzaju oraz zakresu szkód górniczych, którymi dotknięta jest dana nieruchomość. Kwoty zasądzane przez Sądy wahają się od kilku/kilkunastu tysięcy do nawet milionowych odszkodowań.
Zaniechanie działalności górniczej, czy jest to możliwe?
Jedynym z uprawnień właściciela danej nieruchomości zgodnie z artykułem 222 § 2 kodeksu cywilnego jest tzw. roszczenie negatoryjne, tj. roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.
Żądanie zaprzestania naruszeń prawa własności, oznacza roszczenie o zaniechanie na przyszłość trwałego lub powtarzającego się wkraczania w sferę cudzego prawa własności. Jednak właściciel nieruchomości nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody górniczej, na zasadach określonych ustawą.
Powyższy przepis stanowi tzw. lex specialis względem ogólnej zasady z kodeksu cywilnego, w myśl której „ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu (…), zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie”. Co to oznacza dla właściciela nieruchomości?
Budowa domu na terenie działającej kopalni
W przypadku budowy domu na terenie oddziaływania zakładu górniczego, kopalnia jest zobowiązana do zwrotu kosztów zabezpieczenia wznoszonego obiektu przed szkodami górniczymi. Koszty te obejmują wydatki uzasadnione warunkami geologiczno-górniczymi, adekwatnymi do wielkości prognozowanych oddziaływań górniczych. Zazwyczaj pokrycie kosztów zabezpieczenia nowego budynku obejmuje sfinansowanie wykonania płyty fundamentowej. W przypadku podejmowania decyzji o budowie domu na terenie oddziaływania górniczego warto skierować roszczenia do kopalni, gdyż istnieje realna możliwość uzyskania refundacji kosztów wykonania płyty fundamentowej.
Odszkodowanie z tytułu zwrotu dodatkowych i koniecznych nakładów ponoszonych przez osobę chcącą wybudować obiekt budowlany (np. dom) na terenie górniczym jest wyliczane jako różnica pomiędzy kosztem wybudowania identycznego obiektu na terenie górniczym i poza tym terenem.
Wysokość zwrotu kosztów poniesionych w związku z zabezpieczeniem budynku przed szkodami górniczymi uzależniona jest od kosztów zabezpieczeń. Te z kolei dobiera się w zależności od kategorii szkód górniczych, występujących na obszarze, na którym ma stanąć obiekt. Szkody górnicze dzielą się na pięć kategorii: pierwsza to szkody najlżejsze, piąta najbardziej poważne, eliminujące możliwość budowy obiektu. Najdroższe zabezpieczenia dotyczą szkód z kategorii IV.
Oczywiście otrzymanie zwrotu kosztów zabezpieczenia, co do zasady nie wyklucza możliwości dochodzenia w przyszłości dalszego odszkodowania z tytułu wystąpienia szkód górniczych, z wyłączeniem sytuacji gdy osoba/podmiot zgłaszający zakładowi górniczemu roszczenie w postaci zwrotu kosztów zabezpieczenia zawrze z tym zakładem ugodę, na mocy której zrzeknie się dochodzenia przyszłych roszczeń. Mając na uwadze powyższe, przy rozważaniu ugody kopalni należy kierować się dużą dozą ostrożności i najlepiej skonsultować to ze specjalistą.
Odszkodowania za szkody górnicze są kluczowym elementem ochrony właścicieli nieruchomości przed negatywnymi skutkami działalności zakładów górniczych. Zrozumienie, jakie szkody podlegają rekompensacie oraz jakie są procedury dochodzenia swoich praw, jest niezbędne dla skutecznego uzyskania należnych świadczeń. Przepisy prawa geologicznego i górniczego, choć skomplikowane, zapewniają poszkodowanym ochronę i możliwość uzyskania odszkodowania. Warto zatem, w obliczu szkód górniczych, skorzystać z pomocy specjalistów, aby skutecznie dochodzić swoich praw i zminimalizować straty wynikające z działalności górniczej.
Współautor: Radca prawny Łukasz Szpaczyński