Przedawnienie roszczeń o szkody górnicze to temat, który w praktyce budzi wiele wątpliwości. Właściciele nieruchomości dotkniętych skutkami eksploatacji górniczej często nie wiedzą, kiedy dokładnie zaczyna się bieg terminu przedawnienia ani jakie czynności mogą go przerwać. Warto więc wiedzieć, jak prawo reguluje te kwestie i na co zwrócić szczególną uwagę, by nie utracić prawa do odszkodowania.
Czym jest przedawnienie roszczeń o szkody górnicze
Zgodnie z art. 149 ust. 1 ustawy Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2023 r. poz. 633 ze zm.), roszczenia z tytułu szkód górniczych przedawniają się po upływie pięciu lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie oraz o osobie zobowiązanej do jej naprawienia.
W literaturze prawniczej podkreśla się, że okres przedawnienia roszczeń o szkody górnicze jest identyczny niezależnie od rodzaju poszkodowanego. Nie ma znaczenia, czy szkoda dotknęła osobę fizyczną, przedsiębiorcę czy osobę prawną. Termin pięciu lat pozostaje niezmienny, bez względu na winę sprawcy czy rodzaj uszkodzonego dobra.
Kiedy zaczyna biec termin przedawnienia roszczeń o szkody górnicze
Ustalenie momentu rozpoczęcia biegu przedawnienia ma kluczowe znaczenie. W praktyce zależy to od rodzaju szkody i sposobu, w jaki się ujawnia.
Pęknięcia budynku lub konstrukcji
W przypadku pęknięć ścian, stropów lub fundamentów termin przedawnienia zaczyna biec od momentu, gdy właściciel zauważy uszkodzenia i zrozumie, że wynikają one z wpływów górniczych, a nie z błędów budowlanych.
Dla przykładu, jeśli pęknięcia pojawiły się w 2018 roku, a poszkodowany zgłosił szkodę w 2021 roku, roszczenie mieści się w terminie. Zgłoszenie po roku 2023 oznaczałoby już przedawnienie roszczeń o szkody górnicze.
Osiadanie gruntu i szkody narastające w czasie
To częsty i trudny przypadek. Osiadanie gruntu może przebiegać stopniowo, przez wiele miesięcy lub lat. Wtedy przedawnienie roszczeń o szkody górnicze zaczyna się dopiero wtedy, gdy szkoda staje się zauważalna i możliwa do oceny, na przykład gdy zaczynają pękać ściany.
Sądy często uznają, że każda nowa szkoda, taka jak kolejne pęknięcie, wywołuje nowy pięcioletni termin przedawnienia.
Zalanie lub wypiętrzenie terenu przez wody pokopalniane
W przypadku zalania czy wypiętrzenia gruntu szkoda ma charakter nagły. Bieg terminu pięciu lat liczy się od dnia wystąpienia zdarzenia. Nawet jeśli przyczyną zalania były wcześniejsze decyzje, np. o zamknięciu kopalni, to liczy się moment wystąpienia skutków, a nie podjęcia decyzji.
Szkody po zakończeniu eksploatacji górniczej
Często zdarza się, że szkoda ujawnia się dopiero po likwidacji kopalni. Wówczas odpowiedzialność ponosi następca prawny lub przedsiębiorca prowadzący likwidację. Przedawnienie roszczeń o szkody górnicze w takiej sytuacji biegnie od chwili ujawnienia szkody, nawet jeśli eksploatacja zakończyła się wcześniej.
Wniosek o naprawę szkody a bieg przedawnienia roszczeń o szkody górnicze
Złożenie pisemnego wniosku o naprawę szkody do kopalni, Spółki Restrukturyzacji Kopalń czy innego właściwego podmiotu przerywa bieg przedawnienia. Po zakończeniu postępowania ugodowego termin zaczyna biec od nowa.
Dlatego tak ważne jest, by nie zwlekać ze zgłoszeniem szkody. Warto też pamiętać, że jeśli po naprawie pojawią się nowe uszkodzenia, np. kolejne pęknięcia lub dalsze osiadanie gruntu, będzie to nowa szkoda z nowym terminem przedawnienia.
Najczęstsze błędy przy dochodzeniu roszczeń za szkody górnicze
W praktyce pojawia się wiele błędów, które mogą prowadzić do utraty prawa do odszkodowania.
Błędne określenie momentu powstania szkody
Poszkodowani często zakładają, że termin biegnie od dnia, w którym szkoda powstała. Tymczasem liczy się moment, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie odpowiedzialnej. Jeśli pęknięcia pojawiły się w 2020 roku, ale dopiero w 2022 roku poszkodowany ustalił, że wynikają z działalności górniczej, termin biegnie od 2022 roku.
Niedostrzeżenie szkody rozwijającej się stopniowo
Uszkodzenia od eksploatacji górniczej mogą narastać z czasem. Część z nich bywa zgłaszana później, co powoduje, że starsze roszczenia mogą ulec przedawnieniu. Każda nowa szkoda ma bowiem swój własny termin przedawnienia.
Brak formalnego przerwania biegu przedawnienia
Nie każde zgłoszenie szkody przerywa bieg przedawnienia. Skutek taki wywołuje dopiero formalne wszczęcie postępowania ugodowego zgodnie z ustawą Prawo geologiczne i górnicze. Samo pismo z informacją o szkodzie nie zawsze jest wystarczające.
Mylenie ugody z możliwością dalszych roszczeń
Podpisanie ugody z kopalnią, nawet częściowej, kończy możliwość dochodzenia roszczeń za te same uszkodzenia. Nie można po kilku latach domagać się dodatkowego odszkodowania, jeśli ugoda obejmowała już dane szkody.
Brak dokumentacji i dowodów szkody
Nawet jeśli szkoda nie jest przedawniona, jej udowodnienie po kilku latach bez zdjęć, opinii technicznych czy korespondencji może być bardzo trudne. Wtedy kopalnia może kwestionować istnienie lub rozmiar szkody. Dlatego warto od razu gromadzić dokumenty, fotografie i notatki.
Jak uniknąć przedawnienia roszczeń o szkody górnicze
Osoby poszkodowane powinny pamiętać, że nie każda czynność przed kopalnią przerywa bieg przedawnienia. Dopiero formalne postępowanie ugodowe lub wniesienie sprawy do sądu zatrzymuje bieg terminu.
Zgodnie z przepisami, sądowe dochodzenie roszczeń o naprawienie szkód górniczych jest możliwe dopiero po wyczerpaniu postępowania ugodowego. Uważa się, że postępowanie ugodowe zostało wyczerpane, jeśli przedsiębiorca górniczy odmówił zawarcia ugody albo upłynęło 30 dni od zgłoszenia żądania przez poszkodowanego.
Należy również pamiętać, że ciężar udowodnienia daty ujawnienia szkody spoczywa na poszkodowanym. To on musi wykazać, kiedy dowiedział się o szkodzie, co wpływa na obliczenie początku biegu terminu przedawnienia roszczeń o szkody górnicze. Dobrze udokumentowana szkoda to najpewniejsza ochrona przed zarzutem przedawnienia.
Podsumowanie
Przedawnienie roszczeń o szkody górnicze to zagadnienie, które wymaga od poszkodowanych nie tylko znajomości prawa, ale też czujności i terminowości. Warto pamiętać o pięcioletnim terminie, gromadzić dowody szkód i jak najszybciej podejmować formalne działania wobec kopalni. W przeciwnym razie nawet uzasadnione roszczenie może zostać oddalone jako przedawnione.
Autor artykułu: Adwokat Ewa Kiszka-Piecha
Pytania, jakie najczęściej zadają nasi Klienci:
Jak długo trwa przedawnienie roszczeń o szkody górnicze?
Termin wynosi 5 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia.
Czy złożenie wniosku o naprawę szkody przerywa przedawnienie?
Tak, ale tylko jeśli rozpocznie się formalne postępowanie ugodowe na podstawie ustawy Prawo geologiczne i górnicze.
Co, jeśli szkoda pojawi się po likwidacji kopalni?
Odpowiedzialność ponosi następca prawny lub przedsiębiorca prowadzący likwidację. Termin biegnie od momentu ujawnienia szkody.