Wtórne szkody górnicze – jak je rozpoznać i udowodnić?

Szkody górnicze kojarzą się najczęściej z pęknięciami ścian lub osiadaniem gruntu, które pojawiają się w trakcie prowadzenia wydobycia. Jednak z perspektywy prawa oraz praktyki inżynierskiej równie istotne, a znacznie trudniejsze do wykazania, są wtórne szkody górnicze. To one mogą dotknąć Ciebie jako właściciela nieruchomości nawet kilkanaście lat po zakończeniu działalności kopalni.

Być może sam zauważasz, że dom zaczyna się przechylać, ściany pękają, a grunt wokół budynku zaczyna opadać. W takiej sytuacji warto wiedzieć, czym są wtórne szkody górnicze, jak je zidentyfikować i – co najważniejsze – jak je powiązać z dawną działalnością kopalni, a nie z błędami konstrukcyjnymi lub naturalnym zużyciem budynku.

Czym dokładnie są wtórne szkody górnicze?

Wtórne szkody górnicze to uszkodzenia budynków i gruntów, które nie powstały bezpośrednio podczas eksploatacji górniczej, ale są jej opóźnionym efektem. Ich przyczyną są zmiany zachodzące w gruncie, które mogą ujawniać się dopiero po wielu latach. Do takich szkód można zaliczyć osiadanie terenu, powstawanie zarysowań, przechylanie się ścian czy problemy z instalacją wodną i kanalizacyjną.

Wyobraź sobie sytuację, w której kopalnia zakończyła wydobycie w 2014 roku. Przez kolejnych dziesięć lat grunt nadal się przemieszczał. W 2024 roku zauważyłeś przechylenie się budynku. Choć wydobycie zakończono dekadę wcześniej, skutki pojawiły się teraz. To właśnie klasyczny przykład wtórnej szkody górniczej.

Szkody górnicze – różnice między szkodami pierwotnymi a wtórnymi

Zastanawiasz się, czym różnią się pierwotne szkody górnicze od wtórnych? Podstawowa różnica dotyczy czasu ich ujawnienia. Szkody pierwotne pojawiają się najczęściej w trakcie lub tuż po zakończeniu eksploatacji. Są gwałtowne i łatwo zauważalne – to pęknięcia, zapadliska czy widoczne deformacje.

Z kolei wtórne szkody górnicze ujawniają się dopiero po miesiącach lub nawet latach. Mają charakter powolny i często są ukryte. Typowe objawy to stopniowe osiadanie terenu, przechylanie się budynku lub powolne deformacje ścian. Ich udowodnienie jest znacznie trudniejsze i wymaga specjalistycznych ekspertyz.

Jak rozpoznać wtórne szkody górnicze na własnej nieruchomości?

Jeśli jesteś właścicielem nieruchomości w rejonie dawnej eksploatacji górniczej, powinieneś zwrócić uwagę na konkretne objawy. Wtórne szkody górnicze ujawniają się poprzez systematyczne zapadanie się gruntu wokół budynku. Mogą też pojawiać się nowe rysy i szczeliny, mimo że nie prowadzisz żadnych prac budowlanych.

Zauważalne jest również przechylanie się ścian czy całej konstrukcji budynku. Trudności z otwieraniem drzwi i okien, które wcześniej działały bez zarzutu, mogą świadczyć o deformacji ram. Pęknięcia biegnące przez elewacje czy fundamenty także nie powinny być ignorowane. Dodatkowym sygnałem mogą być problemy z kanalizacją – cofanie ścieków czy rozszczelnienia rur.

Wielu właścicieli nieruchomości błędnie uznaje te objawy za efekt starzenia się budynku. Jednak w rzeczywistości mogą one świadczyć o tym, że wystąpiły wtórne szkody górnicze.

Odpowiedzialność za szkody górnicze – co mówi prawo?

Zgodnie z artykułami 144–149 ustawy Prawo geologiczne i górnicze, pełną odpowiedzialność za szkody górnicze, w tym również za wtórne szkody górnicze, ponosi kopalnia lub jej następca prawny, np. Spółka Restrukturyzacji Kopalń. Odpowiedzialność ta obowiązuje nawet wtedy, gdy eksploatacja została zakończona wiele lat wcześniej.

Aby jednak dochodzić swoich roszczeń, musisz wykazać związek przyczynowy między dawną eksploatacją a ujawnioną szkodą górniczą. Istotne jest również to, czy nie doszło do przedawnienia roszczenia. Standardowy termin wynosi 5 lat od dnia, w którym dowiedziałeś się o szkodzie. Dla szkód, które ujawniły się przed 2012 rokiem, może obowiązywać krótszy termin – 3 lata. Każde nowe ujawnienie się wtórnej szkody górniczej uruchamia jednak nowy bieg przedawnienia.

Jak udowodnić, że szkoda ma charakter wtórny?

To najtrudniejszy etap dochodzenia swoich praw. Samo zauważenie objawów to za mało. Potrzebujesz nie tylko dokumentacji, ale przede wszystkim profesjonalnej ekspertyzy technicznej. Powinieneś rozpocząć od wykonania dokumentacji fotograficznej szkody górniczej. Ważne, by zdjęcia zawierały datę i lokalizację. W kolejnym kroku sporządź dokładny opis objawów, które zaobserwowałeś. Dołącz także własne oświadczenie lub oświadczenia innych mieszkańców, którzy byli świadkami pojawienia się szkód.

Szkody górnicze – czy potrzebujesz ekspertyzy?

Następnie musisz uzyskać ekspertyzę geotechniczną lub budowlaną. To najważniejszy dowód w sprawie. Ekspertyza powinna analizować ruchy gruntu, deformacje powierzchni i wpływ dawnej eksploatacji. Często opiera się na archiwalnych mapach górniczych, planach ruchu oraz pomiarach osiadania.

Dodatkowym materiałem dowodowym są dane geologiczne i górnicze. Możesz je uzyskać np. z Geoportalu, Wyższego Urzędu Górniczego lub SRK. Ostatnim elementem jest wycena szkody górniczej, przygotowana przez rzeczoznawcę majątkowego lub budowlanego. Bez tych materiałów szanse na pozytywne rozpatrzenie sprawy są znikome.

Kiedy i jak zgłosić szkody górnicze?

Masz 5 lat od dnia, w którym dowiedziałeś się o szkodzie, na zgłoszenie roszczenia. Jeśli szkoda górnicza ujawniła się w 2023 roku, a eksploatacja zakończyła się w 2005, to Twoje roszczenie nie jest przedawnione. Warunkiem jest brak upływu 5 lat od momentu odkrycia szkody.

W pierwszej kolejności wykonaj dokumentację zdjęciową. Następnie zleć prywatną ekspertyzę techniczną – nie czekaj na działania kopalni, ponieważ ich ekspertyzy bywają nieobiektywne. Kolejny krok to pisemne zgłoszenie szkody górniczej do odpowiedzialnego podmiotu – najczęściej będzie to kopalnia lub SRK. Nie podpisuj ugody bez wcześniejszej analizy. Może się okazać, że otrzymasz zaniżoną ofertę odszkodowania. Jeśli Twoje zgłoszenie zostanie odrzucone, rozważ wniesienie pozwu do sądu. W takiej sytuacji złóż wniosek o powołanie biegłego sądowego, który przeanalizuje sprawę niezależnie.

Czy warto skorzystać z pomocy kancelarii?

Zdecydowanie tak. Sprawy o wtórne szkody górnicze są jednymi z najbardziej wymagających. Konieczna jest znajomość planów ruchu zakładów sprzed wielu lat oraz umiejętność analizy danych geologicznych i budowlanych. Kopalnie często próbują podważać roszczenia, powołując się na naturalne zużycie budynku lub błędy konstrukcyjne.

Kancelaria posiadająca doświadczenie w sprawach o szkody górnicze, taka jak Krajewska i Wspólnicy może pomóc Ci w przygotowaniu profesjonalnego zgłoszenia, zorganizowaniu niezależnej ekspertyzy technicznej oraz poprowadzić negocjacje z kopalnią lub SRK. W razie potrzeby zajmie się również reprezentacją przed sądem.

Najczęstsze pytania dotyczące szkód górniczych | Podsumowanie