Rybnik od dziesięcioleci jest jednym z filarów śląskiego górnictwa węglowego. W granicach miasta i okolic funkcjonowały liczne zakłady wydobywcze, w tym KWK „ROW”, obejmujący dawne ruchy Jankowice, Chwałowice, Marcel i Rydułtowy. To właśnie rozległa sieć eksploatacji – prowadzona na różnych głębokościach i często pod zabudową mieszkalną – sprawiła, że Rybnik należy dziś do obszarów o największym nasileniu szkód górniczych w Polsce. Skutki eksploatacji są widoczne niemal na każdym kroku. Możesz je zaobserwować w postaci pękniętych ścian, przechylonych ogrodzeń, zapadniętych dróg czy deformacji terenu.
Lokalna specyfika szkód górniczych w Rybniku
Tereny Rybnika należą do grupy najbardziej obciążonych deformacjami ciągłymi w całym Górnośląskim Zagłębiu Węglowym. Eksploatacja pod powierzchnią powoduje stopniowe osiadanie gruntu. W wielu dzielnicach zanotowano obniżenia sięgające kilkudziesięciu centymetrów, a w niektórych miejscach nawet ponad metra. Najbardziej narażone są południowe i zachodnie części miasta, w tym Chwałowice, Boguszowice, Niedobczyce, Niewiadom i Rydułtowy. Te obszary należą do IV i V kategorii terenów górniczych, co oznacza wysokie ryzyko uszkodzenia budynków, infrastruktury technicznej i sieci wodno-kanalizacyjnych.
Mieszkańcy obserwują typowe symptomy szkód górniczych, takie jak ukośne pęknięcia ścian, nierówne posadzki, trudności z zamykaniem drzwi i okien oraz wyraźne przechylenia konstrukcji. W rejonach intensywnej eksploatacji pojawiają się również deformacje nieciągłe – szczeliny i uskoki terenu. Tego rodzaju uszkodzenia mogą mieć charakter nagły i punktowy, prowadząc do gwałtownych przemieszczeń fragmentów gruntu i znaczących szkód budowlanych.
Wstrząsy górnicze – zagrożenie dla mieszkańców Rybnika
Oprócz deformacji gruntu, Rybnik odczuwa także skutki dynamicznych oddziaływań górniczych, czyli wstrząsów sejsmicznych. Aktywność sejsmiczna w rejonie miasta utrzymuje się na wysokim poziomie. Dane Głównego Instytutu Górnictwa (GIG-PIB) pokazują, że w 2024 roku w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym zarejestrowano ponad 1 100 wstrząsów o magnitudzie powyżej 1,5. W rejonie rybnicko-wodzisławskim – obejmującym ruchy Jankowice, Chwałowice i Rydułtowy – odnotowano kilkadziesiąt wstrząsów o energii przekraczającej 10⁶ J, co oznacza drgania odczuwalne przez mieszkańców i potencjalnie niebezpieczne dla budynków.
Najsilniejsze wstrząsy w regionie w 2024 roku miały magnitudy MW 3,4–3,9, w tym część wystąpiła bezpośrednio pod Rybnikiem i Rydułtami. Dla porównania, wstrząsy o tej sile odpowiadają intensywności GSIS-5 w Górniczej Skali Intensywności Sejsmicznej, powodując pękanie ścian, uszkodzenia kominów i odspajanie tynków. Mieszkańcy zgłaszali drżenie okien, głośne dudnienie i wyczuwalne kołysanie domów.
Powtarzalność wstrząsów prowadzi do zmęczenia konstrukcji budynków. Nawet jeśli pojedynczy wstrząs nie powoduje widocznych zniszczeń, ich kumulacja w czasie może doprowadzić do naruszenia spoin murów, osłabienia wiązań konstrukcyjnych czy rozszczelnienia instalacji. Dlatego dane sejsmiczne GIG i lokalnych stacji pomiarowych zyskują coraz większe znaczenie dowodowe w postępowaniach odszkodowawczych związanych ze szkodami górniczymi.
Jak mieszkańcy zgłaszają szkody górnicze
Coraz więcej mieszkańców Rybnika korzysta z przysługujących im praw i zgłasza szkody górnicze do właściwego zakładu górniczego. Procedura jest określona w przepisach prawa geologicznego i górniczego. Jeśli zauważyłeś objawy oddziaływania górniczego, takie jak pęknięcia ścian, przechyły lub deformacje gruntu, powinieneś złożyć pisemne zgłoszenie szkody.
Po przyjęciu zgłoszenia kopalnia przeprowadza wizję lokalną, sporządzając protokół oględzin. Na jego podstawie podejmuje decyzję o naprawie szkody lub wypłacie odszkodowania. W przypadku sporu co do przyczyn uszkodzeń właściciel może skorzystać z pomocy biegłego lub dochodzić roszczeń na drodze sądowej. W praktyce kancelarie korzystają z danych sejsmicznych – raportów GIG i rejestrów GSIS – aby wykazać, że dana nieruchomość znajdowała się w zasięgu wstrząsu o określonej sile. Takie dowody pozwalają obalić argumenty kopalni, że szkoda wynikała z naturalnego zużycia budynku lub błędów konstrukcyjnych.
Lokalne działania i rozwiązania w zakresie szkód górniczych
Miasto Rybnik od wielu lat podejmuje działania mające na celu ograniczenie negatywnych skutków eksploatacji górniczej. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego uwzględniane są kategorie terenów górniczych, co wpływa na dopuszczalne przeznaczenie gruntów i warunki zabudowy. W rejonach o podwyższonym ryzyku deformacji stosuje się specjalne rozwiązania konstrukcyjne zwiększające odporność budynków, takie jak dylatacje, elastyczne zbrojenia i fundamenty o podwyższonej sztywności.
Kopalnie finansują również naprawy infrastruktury publicznej – wyrównywanie dróg, modernizację odwodnienia czy naprawy budynków użyteczności publicznej. Najważniejszą rolę odgrywa jednak świadomość mieszkańców. Regularne obserwowanie nieruchomości, dokumentowanie zmian, przechowywanie zdjęć i zgłaszanie nawet drobnych pęknięć może uchronić przed utratą prawa do odszkodowania.
Podsumowanie
Rybnik to miasto, które odczuwa realne skutki eksploatacji górniczej na co dzień. Ponad tysiąc wstrząsów rocznie, z czego wiele o sile przekraczającej magnitudę 3,0, to nie tylko statystyka, lecz realne drgania w domach, szkołach i zakładach pracy. Chociaż działalność górnicza będzie stopniowo wygaszana, skutki deformacji i wstrząsów mogą ujawniać się jeszcze przez lata.
Świadomość istnienia szkód górniczych, znajomość procedur ich zgłaszania oraz korzystanie z danych sejsmicznych to podstawowe narzędzia ochrony interesów właścicieli nieruchomości. W Rybniku, gdzie ziemia od pokoleń „pracuje” pod wpływem wydobycia, wiedza prawna i techniczna staje się nie tylko gwarancją bezpieczeństwa, lecz także sposobem na odzyskanie równowagi między człowiekiem a przemysłem, który przez dekady kształtował region.
Autor artykułu: Adwokat Daniel Kierpiec
Pytania, jakie najczęściej zadają nasi Klienci:
Czym są szkody górnicze?
Szkody górnicze to wszelkie uszkodzenia budynków, infrastruktury lub terenu spowodowane działalnością wydobywczą pod powierzchnią. Mogą mieć charakter ciągły lub punktowy.
Jak rozpoznać szkody górnicze w domu?
Objawy obejmują pęknięcia ścian, przechylenia konstrukcji, nierówne posadzki, trudności z zamykaniem drzwi i okien oraz lokalne szczeliny w gruncie.
Jak zgłosić szkody górnicze?
Właściciel nieruchomości powinien złożyć pisemne zgłoszenie szkody do zakładu górniczego. Następnie kopalnia przeprowadza wizję lokalną i sporządza protokół oględzin.